Photo Credit: Andrew McConnell / Panos
Svedoci smo progresivnog razvoja ljudske civilizacije u 21. veku. Kompanije masovno proizvode nove i unapređuju postojeće modele električnih uređaja u cilju ostvarivanja što većeg profita. Potrošački mentalitet se putem medija svakodnevno podstiče. Očekivana količina odbačenih računara, telefona, televizora i uređaja na globalnom nivou 2020. godine iznosi oko 50 miliona tona sa godišnjom stopom rasta između 4-5%1, a očekuje se da će ta stopa porasti na 8%. Oko 7% količine svetskog zlata može biti sadržano u e-otpadu, sa 100 puta većim sadržajem zlata u toni e-otpada nego u toni rude. Trenutno se na globalnom nivou reciklira oko 20% e-otpada. Oko 40% ukupne količine generisanog e-otpada nastaje u SAD-u, Kanadi i Evropi i transportuje se u Aziju. Pitanje koje se samo nameće kako količina neupotrebljivih uređaja raste jeste: Na koji načih ih adekvatno zbrinuti?
Zbog odsustva adekvatne strategije upravljanja otpadom kao i njihove male mase, kratkog životnog veka i skupe reciklaže ovi proizvodi najčešće bivaju deponovani uprkos njihovom štetnom uticaju na životnu sredinu i javno zdravlje2. Reciklaža e-otpada podrazumeva očuvanje dragocenih prirodnih resursa, uštedu energije i smanjenje kontaminacije vode, vazduha i zemljišta. Iz e-otpada dominantne zagađujuće materije su teški metali, koji su perzistentni u životnoj sredini i imaju sposobnost bioakumulacije u živim organizmima.
Kadmijum utiče na skelet, disajni sistem, centralni nervni sistem i narušava rad enzima. Može se naći u raznim čipovima, a takođe se koristi kao stabilizator za plastiku. Živa može uzrokovati oštećenje mozga i bubrega, kao i fetusa. Najopasnije je zagađenje vode živom jer se ona lako taloži u živim organizmima, najčešće u ribi i samim tim kroz lanac ishrane može ugroziti i ljude. Procenjuje se da se oko 22% svetske potrošnje žive upotrebljava za proizvodnju elektronske opreme. Koristi se u termostatima, senzorima, relejima, mobilnim uređajima, baterijama i LCD ekranima3. Šestovalentni hrom koji se koristi za zaštitu od korozije i kao ukras ili učvršćivač kućišta lako se apsorbuje u ćelijama i može uzrokovati oštećenja DNK. Pored teških metala, u sklopu e-otpada sadržana su i jedinjenja poput bromidnih inhibitora plamena ili polihlorovanih bifenila (PCB). Prostim spaljivanjem komponenti koji u sebi sadrže ove materijale (BFR u štampanim pločama ili PCB u kablovima) dolazi do formiranja verovatno najtoksičnih jedinjenja poput dioksina i furana4.
Tipičan primer neadekvatnog tretiranja e-otpada bila je oblast Guji u Kini. U tu oblast dnevno je uvoženo oko je 15 000 tona otpada. U malim radionicama hiljade muškaraca, žena i dece razvrstavalo je komponente e-otpada ručno i često bez ikakve zaštitne opereme. Posebni radnici bili su zaduženi za guljenje bakarnih žica i topljenja olovnog lema sa štampanih ploča. Nivoi olova u krvi njihove dece bili su u proseku tri puta veći od dozvoljenog nivoa ustanovljenog od strane američkih centara za kontrolu i prevenciju bolesti5. Olovo se nalazi u CRT monitorima (1,5 – 4 kg) pomešano sa staklom radi poboljšanja njegovog optičkog kvaliteta i smanjenja radijacije6. Ukoliko dospe u organizam može da zameni kalcijum i dovode do smanjenja ćelijskih funkcija. Skladišti se u kostima i uzrokuje oštećenje centralnog i perifernog nervnog sistema, kardio-vaskularnog sistema, bubrega i reproduktivnih organa. Takođe može da inhibira sintezu hemoglobina i dovode do anemije, a može dovesti i do kancera pluća7. Život stanovnika kineskog sela e-otpada opisan je u ne tako poznatom romanu The Waste Tide pisca Chen Qiufana. Uvoz e-otpada sa zapada u Kinu uspešno je zaustavljen 2019. godine.
Grad Sher Shah u Pakistanu jedna je od glavnih pijaca za otpadne materijale. Tamo se mogu naći sve vrste elektronske i električne opreme, rezervnih delova i prokrijumčarenih dobara koja se transportuju morskim saobraćajem, a potom distribuiraju u druge gradove Pakistana bez ikakve zakonodavne kontrole.
Trgovina elektronskim otpadom u Indiji, tačnije u New Delhiju, je u procvatu. Indijski trgovci aukcijom prodaju otpad najboljem ponuđaču koji ga kasnije sortira i preprodaje8. Nedavno je u Indiji objavljeno da čak 25 hiljada nelegalnih radnika, samo u New Delhiju, svakodnevno rastavlja između 10 i 20 hiljada tona elektronskog otpada. Otpad u ovaj grad stiže svake godine, da bi iz njega izdvojili male količine bakra, zlata i drugih korisnih metala za prosečnu platu od 75 dolara.
U Nigerijsku luku Lagos svakog meseca pristiže oko 400 hiljada uređaja polovne elektronske opreme, a čak 75% ove opreme je neupotrebljivo, nepopravljivo i ne može se prodati9.
Pred savremenim društvom se nalazi prioritetan zadatak u smislu definisanja inovativnih proizvodnih modela, koji treba da omoguće značajnu prevenciju generisanja novih količina otpada i optimizaciju potrošnje prirodnih resursa10. Reciklaža metala i ponovna upotreba ovih specifičnih otpadnih materijala, danas predstavlja sistemski izazov (ekološki, ekonomski i socijalni) čija optimizacija predstavlja najkonkretniji odgovor na neophodnost za održivim upravljanjem e-otpadom.
Good and educational post!